Alternatör, bir otomobilin elektrik enerjisini üreten ve tüm elektrikli parçaların çalışmasını sağlayan önemli bir bileşendir. Arabanızın motoru çalıştığında alternatör, jeneratör gibi çalışır ve gerekli elektrik enerjisini üretir. Bu elektrik, aracınızın aküsünü şarj eder ve aracın elektrik sistemini besler. Ayrıca farlar, iç aydınlatma, klima, radyo ve diğer elektrikli aksesuarların güç kaynağını da alternatör sağlar. Alternatör, aracın hareket halindeyken de elektrik üretebilmesi için gerekli bir parçadır. Aracınızın alternatöründe bir sorun olması durumda gerekli enerji ihtiyacı karşılanamayabilir. Bu nedenle alternatör bakımı aracınızın sağlığı için oldukça önemlidir. Bu yazımızda; alternatör nedir, alternatör ne işe yarar ve alternatör çeşitleri nelerdir gibi aklınızda olan soruları ayrıntılarıyla yanıtlamaya çalışacağız.
Alternatör Nedir, Ne İşe Yarar?
Alternatör, teknik tanımıyla içten yanmalı motorların ürettiği mekanik enerjiyi elektrik enerjisine dönüştüren bir mekanizmadır. Otomobillerin elektronik bileşenlerini çalıştıran elektrik genellikle alternatör tarafından üretilir. Toplumda genellikle aracın elektriğinin akü tarafından sağlandığı düşünülse de, aslında bunu sağlayan parça alternatördür. Akü aracı çalıştırmak için marş motoruna güç sağlar ancak motor çalıştıktan sonra elektrik ihtiyacı çoğunlukla alternatör tarafından üretilen elektrik ile karşılanır.
Ülkemizde aynı zamanda şarj dinamosu ya da jeneratör olarak da bilinen alternatörün görevi temelde aracınız seyir halindeyken aküyü düzenli olarak şarj etmek ve bitmesinin önüne geçmektir. Bir jeneratöre benzer biçimde işlev gören alternatör, aracınızın motorundan aldığı enerjiyi elektriğe çevirir ve bu enerjiyle akünün çalışmasını ve aracınızın elektriğe ihtiyaç duyan diğer parçalarının çalışmasını sağlar. Bir otomobilin aküsü, araç aydınlatmaları, ısıtıcı ve diğer araç aksesuarları için gereken gücü sağlar. Ancak otomobillerde yaygın olarak kullanılan 12 voltluk aküler yalnızca aracı çalıştırmak için yeterli şarja sahiptir. Bu da demek oluyor ki alternatöre sahip olmayan bir araçta, her seferinde aracı çalıştırmak için akünün manuel olarak şarj edilmesi gerekecektir. Bu da alternatörün aracınız için ne kadar önemli bir parça olduğunu gösterir.
Alternatörün Çalışma Prensibi
Alternatör çalışma prensibi, temel olarak indüksiyon ve Lenz yasalarına dayanır. İndüksiyon yasası, manyetik bir alanda bulunan bir iletkenin uçlarında gerilim oluştuğunu belirtir. Bu gerilim, manyetik alan ile dik bir düzlemde hareket eden akının sonucudur. Lenz yasasına göre ise bir iletken, bir manyetik alanda belli bir hızla hareket ettirildiğinde, iletkenin iki ucu arasında gerilim oluşur.
Alternatörün statoru, elektrik alanının kaynağıdır. Stator bobinlerden oluşuyorsa, dış bir kaynakla bobinler aracılığıyla manyetik alan oluşturulabilir. Alternatif olarak, statora sabit mıknatıslar yerleştirilerek manyetik alan bu sabit mıknatıslarla oluşturulabilir.
Statorun elektrik alanı kaynağı olduğu düşünüldüğünde, Lenz yasasına göre, elektrik alanı içinde hareket eden bir iletken yerleştirildiğinde bu iletken aracılığıyla gerilim elde edilebilir. Bu hareketli iletken, alternatörün armatürü olarak bilinir. Armatür, stator içinde dönen hareketli bir parçadır. Araç motoru tarafından sağlanan hareketle armatür döndürülür ve bu sayede mekanik enerji elektrik enerjisine dönüştürülür.
Alternatör Çeşitleri
Alternatör görevi ve tasarımına bağlı olarak birçok farklı çeşide sahip bir mekanizmadır. Alternatörler kullanım alanlarına göre radyo alternatörleri, otomobil alternatörleri, denizcilik alternatörleri gibi birçok farklı kategori altında ele alınabilir. Aynı zamanda alternatörler uyartım şekillerine göre; uyartım diyotsuz alternatörler, uyartım diyotlu alternatörler ve nötr nokta diyotlu alternatörler olarak da ayrılır. Bunun yanında yapılarına göre ise; klasik tip alternatörler, kompakt alternatörler ve fırçasız (kömürsüz) alternatörler gibi türler bulunur.
Gelin otomobillerde kullanılan alternatörlerin nasıl geliştiğini birlikte öğrenelim. Taşıt araçlarında kullanılan 12v ya da 14v değerindeki piller doğru akım (DC) güç kaynakları olarak sınıflandırılır. Bu nedenle bu pilleri şarj etmek istediğinizde yine bir DC güç kaynağına ihtiyaç duyarsınız. Genellikle jeneratörler, dahili bir döner mekanizma kullanarak alternatif akım (AC) güç üretirler ve pili şarj etmeden önce bu AC gücü bir redresör tarafından DC güce dönüştürürler. 1950'li yılların başlarına kadar, taşıt araçları için uygun doğrultucu cihazların henüz üretilmemiş olması nedeniyle doğru akım jeneratörleri kullanılıyordu ve bu jeneratörler genellikle dinamo olarak adlandırılıyordu. 1950'lerin sonlarına doğru ise ekonomik, kompakt ve yüksek performanslı doğrultucular geliştirildi ve DC jeneratörlerinin yerine alternatif akımı doğru akıma dönüştürmek için bu doğrultucu ile donatılmış AC jeneratörler kullanılmaya başlandı. Bu tür cihazlar, otomobil alternatörleri olarak adlandırılır.
Alternatör Arızaları ve Bakımı
Alternatör arızaları, farklı şekillerde kendini belli edebilir. Aracınızın gösterdiği belirtileri ve sinyalleri takip ederek, alternatörde oluşabilecek arıza ve sorunları erkenden fark etmek mümkündür. Alternatör arızasını gösteren durumlardan bazıları şunlardır:
Uyarı ışığının yanması: Aracınızda alternatör arızası bulunduğunu gösteren bir uyarı ışığı yanıyorsa bir uzmandan yardım almanız gerekir. Bu ışık, tüm araçlarda kullanılan ve evrensel olarak kabul edilen sembollerden biri olan kırmızı akü ışığı olarak görülür. Alternatörünüzün araç için yeterli voltajı sağlamadığı durumlarda görülen bu uyarı ışığı, yeterli enerji olmadığı için sileceklerinizin çalışmadığı ya da farlarınızın yanmadığı durumlarda görülebilir.
Işıkların loş ya da fazla parlak yanması: Şarj dinamosu aracınızın elektrik ihtiyacını karşıladığı için, dinamo performansında düşüş yaşandığında ya da bir arıza olduğunda aracınızın aksesuarlarında değişiklikler gözlenebilir. Araç içindeki farlar, iç aydınlatma lambaları ve benzeri ışık veren aksesuarlar, eski canlı performanslarını sergilemezler veya tutarsız voltaj aldıkları için eskisinden parlak yanabilirler. Bu durumlar, alternatör arızasının bir göstergesidir.
Akünün bitmesi: Aracınızın içinde bulunan akü, birkaç yıl süren kullanımın ardından ömrünü tamamlayabilir. Aynı zamanda, farların açık unutulmasına benzer durumlar da bu süreci hızlandırabilir. Bunun yanı sıra, boşalmış bir akü aynı zamanda alternatörün arızalı olduğuna dair bir işaret olabilir. Yavaş ya da düzgün çalışmayan aksesuarlar, taşıtın elektronik sistemine yeterli güç sağlayamayan bir alternatörün sonucu olarak sık sık karşımıza çıkar. Söz gelimi, pencerelerin açılıp kapanması normalden daha uzun sürüyorsa, alternatörle ilgili bir sorun yaşanıyor olabilir.
Aracınızın alternatöründe bir arıza olduğunu gösteren şikayetleriniz varsa, aracınızı en kısa süre içerisinde bir otomobil servisine götürerek uzmanlardan destek almalısınız.
